12 Eylül 1980 askeri darbesinde Rize’de şimdi ilkokul öğrencisiyken çay müstahsillerine uygulanan ‘ Çay makası ile çay toplamak yasak’ yaptırımı nedeniyle çocuk yaşta çay bahçesine girmek zorunda kaldığını lisana getiren Mustafa Mavi ” Karadeniz‘de çay bahçesine silahsız giden yoktu, yasak değildi fakat çay makası yasaktı, cezalandırılıyordu” dedi.
Türk Silahlı Kuvvetleri tarafından gerçekleştirilen 12 Eylül 1980 darbesinden Yanlışsız Karadeniz Bölgesi’ndeki çay müstahsilleri de nasibini aldı. O devirlerde makaslarla toplanan çay, ÇAYKUR’un kapasitesi yetmediği için fabrikalarda işlenemeyince dereye döküldüğü ve üretici parasını alsa da deniz kenarlarının derelerin getirdiği işlenmemiş çay yaprakları ile dolduğu öğrenildi. O periyotta birtakım şahısların ise bunu fırsata çevirmek isteyerek deniz kenarından topladıkları yaş çayı tekrar ÇAYKUR’a satmaya kalktığı belirlendi. Durumu anlayan ÇAYKUR idaresi bu sefer dereye döktükleri çayın üzerine dereye döküldüğünün muhakkak olmasını sağlayacak hususlar dökmeye başlamış.
“Silahla topla, makasla toplama”
O periyotlarda şimdi 10 yaşında olan ve babasının “Eli kaşık tutan çay bahçesine girecek” kelamı ile elle çay toplamak üzere çay bahçesine girdiklerini lisana getiren Çay Üreticileri Dayanışma Derneği (ÇAYÜDAD) Başkanı Mustafa Mavi “ÇAYKUR’un çay sürece kapasite çok düşüktü. Çayı alıyordu, işleyemiyordu, dereye dökülüyordu, baya bir kaos vardı. Daha sonra 12 Eylül 1980 tarihinde Kenan Cihan ve avaneleri bir darbe yaptılar. Ben o vakitler 10 yaşındaydım. 1981 yılı eserini toplamaya gideceğimiz vakit başında Kenan Cihan’ın olduğu güvenlik kurulu ‘Makasla çay toplamak yasak. Elle toplanacak’ dedi ve bir kanun çıkardı. Silahla topla, makasla toplama zihniyetine gittik. Yani o vakitler Karadeniz’de çay bahçesine silahsız giden yoktu, yasak değildi fakat çay makası yasaktı, cezalandırılıyordu. O kadar sıkıntı bir süreçteydik” dedi.
“Travmatik bir çocukluk hayatım geçti”
O devirlerde çayda budama olmadığı için çay bitkisinin uzun olduğunu ve taburelere çıkarak toplamak zorunda kaldıklarını anlatan Mavi “Ben o vakit 10 yaşındaydım ve bizimde çok çayımız vardı. Babam ‘Kendi kendini yedirebilen çaylığa’ dedi ve biz ilkokul 4. Sınıftayken çay bahçelerine geldik. Çayları teker teker elimize topladık. Gördüğünüz bütün çay bahçeleri, 800 bin hektarlık alan elle toplanmaya başlandı. Büyük bir eziyet oldu. Travmatik bir çocukluk hayatım geçti. Yağmur başımızdan aşağıya yapıyordu, o vakitler çay bitkisi daha büyüktü ve taburenin üzerine çıkarak çay topladık. Çok problemler çektik. Hala benim yaştaşlarım ve benden büyükler o günleri daha düzgün bilirler. Onun için bugünlerin değerini daha yeterli anlıyoruz” tabirlerini kullandı.
“Çok partili sisteme geçilince yasak kalktı”
1983 yılında çay makası ile toplama yasağının kaldırıldığını ve üreticilerin kaldırdıkları makasları tekrar ortaya çıkardığını kaydeden Mavi “Çok partili sisteme geçilince yasak kalktı. Zati seçim vaadinde de ‘Biz iktidara gelirsek makas yasağı kalkacak, hür olacak’ hususu vardı. Yani bu sürece gelene kadar biz üreticiler komar ağacı kısımlarından bıçak yaparak kapalı zımnî çay toplama yolunu seçtik. Bilinmeyen saklı çimen orağı ile çay topladık. Artık ellerimiz yara olmuştu. Bu halde çay toplanıyordu. 1983’ten sonra özgür olunca herkes makasını çıkardı, bahçeye girdi. Artık makineli tarım başladı, toplama kolaylaştı. Artık çay toplamak oldu oynamak” halinde konuştu.
“O vaktin büyük, küresel şirketleri gelip çay aldılar, 2-4 yıl para vermediler”
Darbenin akabinde gelen siyasi iktidarın özel bölüme çay fabrikası açma müsaadesi vermesi ve ÇAYKUR’un kapasite artırması ile çay makası ile çay toplamanın daha rahat bir hal aldığını lakin bunun da beraberinde yeni problemler getirdiğini lisana getiren Mavi “Daha evvel ÇAYKUR çayı alıp dereye, denize döküyordu. Kapasite olmadığı için işleyemiyordu. Ancak üreticinin parasını veriyordu. Kapasite artırımına gidemiyordu, fabrika yapamıyordu. Zira sağ-sol olaylarından olayı fabrikalarda büyük bir kaos vardı, çay işlenemiyordu, fabrikalarda hareket yapılıyordu, fabrikalar durduruluyordu. 1980’den sonra 3 yıl boyunca az çay alınca yeniden badireyi üretici olarak bizler çektik. Daha sonra devlet özel dala sistemi açtı, özel kesim de Doğu Karadeniz’de fabrika yapmaya başladı. O da tekrar travmatik geçti. O vaktin büyük, küresel şirketleri gelip çay aldılar, 2-4 yıl para vermediler. Düşük fiyatlardan çay aldılar ve bizi de baya bir zorladılar. Doğu Karadeniz’de özel bölümün temelleri atıldı. Yani üreticiden alınan yaş yaprak karşılığında fabrikalar yapıldı. 2002 yılından sonra, Recep Tayyip Erdoğan hükümeti geldikten sonra çay desteklendi. ÇAYKUR’un sermayesi arttırıldı, kapasite bugün 10 bin tona yaklaştı, özel kesime takviyeler verildi. Özel kesiminde 15 bin tona yakın günlük çay sürece kapasitesi var. Yani bugün Doğu Karadeniz bölgesindeki çay fabrikalarının 25 bin ton sürece kapasitesi var. Geldiğimiz süreç yeniden memnuniyet verici lakin biraz daha özel kesimi dizayn edecek kanun ve yaptırımlar olması lazım. Olursa üretici emeğini hakkını almış olur” biçiminde konuştu. – RİZE
About The Author
More Stories
Trabzonspor’un Yeni Kalecisi Onana Coşkuyla Karşılandı
Süper Lig devinin beklediği yıldız uçağa bindi geliyor
Trabzon Yaylalarında Yağmur ve Sis Görüntüleri